Nieuws ILVO BLOGT van op het proefplatform Agro-Ecologie Hansbeke: Agro-ecologisch versus gangbaar graan
Sinds 2022 werken het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) en het Instituut voor Landbouw, Visserij en Voedingsonderzoek (ILVO) aan een vruchtbare samenwerking op het proefplatform in Hansbeke. In het project 'Graanboeren met natuur’ onderzoeken beide instituten de verschillen op vlak van graanopbrengst, graankwaliteit en biodiversiteit in beide teeltsystemen.
Tijdens het eerste projectjaar werden drie agro-ecologische graanoogsten op het proefplatform geselecteerd en vergeleken met drie gangbare graanoogsten uit de regio. Er werden heel wat variabelen gemeten in het project, maar in deze blog focussen we op opbrengst, het eiwitgehalte en de graankwaliteit. Ontdek alle andere parameters hier.
Opbrengst en prijs
We zien hieronder dat de opbrengst op de drie agro-ecologische percelen gemiddeld drie keer lager ligt dan op de gangbare percelen. Daarbij valt op dat de opbrengst op perceel ‘agro-ecol_1’ wel zeer laag is. Dit wordt verklaard door een zeer slechte voedingstoestand op dit perceel (N,K en pH) omdat hier voor het derde jaar op rij graan geteeld werd zonder te bemesten, terwijl je eigenlijk maar twee jaar na elkaar graan kan telen na het scheuren van grasklaver. Ontdek daar meer over in deze blog.
De lagere opbrengsten van de agro-ecologische granen wordt gecompenseerd door een betere prijs voor de landbouwer, die het graan niet als diervoeder maar als kwaliteitsvollere baktarwe voor menselijke consumptie verkoopt. De prijs voor Graziaro, een biologisch veredelde baktarwe, is door het biolabel 480 euro per ton. Voor oudere graansoorten, zoals Vilmorin en eenkoorn, geeft Les Grands Blés een extra meerprijs, in totaal krijgt de landbouwer tussen de 800 en 1000 euro per ton betaald. Dat is 3,5 keer meer dan de prijs voor gangbaar voedergraan!
Doordat er bij de agro-ecologische tarweteelt geen dure kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en brandstof tijdens het ploegen worden gebruikt, is de winstmarge uiteindelijk nog groter.
Kwaliteit en eiwitgehaltes
Als we dan kijken naar het eiwitgehalte in de granen, dan vinden we het hoogste gehalte bij ‘Chiddam’, de tarwesoort op het weinig productieve perceel ‘agro-ecol_1’. Ook in gangbare tarweteelt merken we dat een hoger eiwitgehalte samen gaat met een lagere opbrengst.
Om specifiekere kwaliteitsapecten van het graan te meten die een belangrijke rol spelen in het bakproces van brood, gebruiken molenaars specifieke indicatoren zoals de Zeleny-waarden en het Hagberg-valgetal.
Die laatste geeft de activiteit aan van het enzym alpha-amylase, dat voorkomt bij graankorrels die willen kiemen vóór de oogst. Kieming in de aar komt voor bij nat graan en zorgt voor een slechte bakkwaliteit. Algemeen wordt gesteld dat het graan van slechte kwaliteit als het valgetal lager is dan 200 seconden. In de analyses merken we dat het Hagberg-valgetal telkens groter is dan 200, zowel voor de agro-ecologische als de gangbare baktarwe (zie onder).
De Zeleny-waarde is een andere indicator voor molenaars en bakkers, die aangeeft of er voldoende gluten in het graan zit. Gluten zijn nodig om luchtig broodwaren te maken, zoals pistolets of sandwiches. Uit de vergelijking blijkt dat enkel de biologische veredelde Graziaro-tarwe (perceel agro-ecol_2) redelijk scoort, met een Zeleny-waarde net boven de 40. De oude graanrasen rode Chiddam (perceel agro-ecol_1) en Vilmorin (perceel agro-ecol_3) scoren veel slechter. Dat viel te verwachten, want oude graansoorten hebben van nature weinig gluten.
Een lage Zeleny-waarde of een laag gehalte aan gluten vormt niet altijd een probleem. Artisanale molenaars en bakkers kunnen flexibeler omgaan met hun bloemsoorten dan industriële verwerkers. Artisanale verwerkers gebruiken de agro-ecologische bloem vaak voor minder luchtige broodwaren, zoals focaccia, pannenkoeken en taartdeeg. Daarnaast kunnen de artisanale bakkers de bloem via een langer rijzingsproces dan gebruikelijk is, eveneens kneden tot een mooi en lekker brood. Daarbij komt dat het agro-ecologische graan niet ontkiemd wordt vóór het malen. Die kiem bevat net alle oliën, vitaminen en mineralen die van belang zijn voor de menselijke gezondheid en geven een intensere smaak aan het brood.
Indicatoren voor bakkwaliteit, zoals Zeleny-waarden, zijn niet van belang voor de gangbare akkerbouwers aangezien zij hun graan zullen verwerken tot diervoeder, in plaats van bloem.
Vervolg 'Graanboeren met natuur'
In het najaar van 2022 werden 16 verschillende, oude graanvariëteiten ingezaaid via het project. Door de lange zoektocht naar deze oude, lokale graanrassen, hebben we het perceel een maand later dan gebruikelijk moeten inzaaien. Daardoor ging het graan minder ontwikkeld de winter in, en bedekte het de bodem niet genoeg om onkruid te onderdrukken. Om de onkruiddruk alsnog te temperen voerden we al een wiedegbeurt uit op 3 maart 2023.
Graanboeren met natuur loopt van 1 januari 2022 tot 31 december 2023. Het is een participatief project, waarbij landbouwers, molenaars en bakkers zullen aangeven waar hun interesses en vragen liggen over agro-ecologische praktijken. De onderzoekers zullen hier antwoorden op zoeken in de literatuur of door metingen op het terrein. Het project verloopt in samenwerking met INBO, RHEA en PHAE.
Het Proefplatform Agro-ecologie Hansbeke is een samenwerking tussen ILVO, PHAE en RHEA. De 50 ha biologische gronden bieden een unieke experimenteerruimte voor agro-ecologische principes. Regelmatig bloggen we over deze experimenten via de ILVO website en sociale media.